Diergaarde Blijdorp vond zichzelf opnieuw uit. Wat kan de printsector hiervan leren?
Diergaarde Blijdorp ontwikkelt zich van een klassieke dierentuin tot een natuurherstelorganisatie. Hoe pak je zo’n fundamentele transitie aan? En wat kunnen andere organisaties hiervan leren? Daarover spraken we met Carolien Ottjes, chief marketing officer bij Blijdorp, en organisatie- en impactstrateeg Joris van Zoelen van Adviesbureau Synergie. ‘Het wordt met de dag belangrijker om óók buiten Diergaarde Blijdorp impact te maken. Alleen samen kunnen we het verschil maken.’
Otjes steekt van wal: ‘In 2022 is Diergaarde Ottjes steekt van wal: ‘In 2022 is Diergaarde Blijdorp gestart met een verandering; een verandering van binnenuit. Door het vinden van het “waarom” reikt onze bijdrage verder dan alleen in de diergaarde, en zien wij de transitie vorm krijgen: wij veranderen in een impactorganisatie die bezoekers op een speelse, aantrekkelijke manier meeneemt in haar nieuwe missie van soortbehoud en natuurherstel.’
Van Zoelen werd destijds ingeschakeld om die missieverandering te begeleiden, tot de dag van vandaag. ‘Niemand staat ’s ochtends op met de gedachte: “Laat ik de wereld slopen voor mijn businessmodel”. Maar we doen het wél. Elke onderneming – van dierentuin tot printorganisatie – zou maatschappelijk verantwoord of “wereldpositief” willen ondernemen. Dáár is die koerswijziging van Blijdorp mee begonnen. Wij bekeken samen: waar staat Blijdorp voor en waar kunnen we het verschil maken?’
Van dierentuin naar beweging
Over de urgentie van die koerswijziging laten beiden geen misverstand bestaan. Ottjes: ‘De wereldbevolking bevindt zich op een kantelpunt: de afgelopen dertig jaar is de biodiversiteit met 67% afgenomen. Als we zo doorgaan, dan is er in 2100 geen natuur meer. Als we willen werken aan natuurherstel en soortbehoud, dan betekent dat duurzamer leven en kritisch kijken naar de consumptiemaatschappij. Zo kunnen we in 2100 weer op een groene curve uitkomen. Blijdorp speelt een belangrijke rol in natuurherstel [zie onderste paragraaf, red.] maar wij kunnen dat niet alleen. Samen brengen we de natuur weer tot leven: wij fungeren als koploper en willen onze 1,5 miljoen jaarlijkse bezoekers betrekken in de transitie door onder andere handelingsperspectief mee te geven om in hun levens ook bij te dragen. Zo ontstaat een veel grotere groep die samen het verschil maakt.’
Vanuit inzicht naar verandering
Van Zoelen vult aan: ‘Blijdorp had een gezonde exploitatie, maar werd geconfronteerd met toenemende maatschappelijke en politieke druk op de rol en functie van dierentuinen. Er is gewoon een einde aan het concept “naar aapjes in hokken kijken”. Wij zagen medewerkers die in een groen, afgebakend stukje Blijdorp fantastisch goede dingen voor de dieren doen. Maar de core business van de dierentuin was wat verschoven naar entertainment en attractie, terwijl de leefgebieden van veel van die mooie dieren bedreigd worden. De gedachte was: als wij nu niet aan de bak gaan, dan is natuur straks alleen nog iets wat we kennen in Blijdorp. Het inzicht in deze situatie bij de leiding en medewerkers hielp om het project van de missieverandering vlot van de grond te krijgen.’
Alle processen tegen het licht
Maar dan begint de verandering pas echt, zo vervolgt Van Zoelen. ‘Mensen kopen een kaartje voor een fijn dagje uit, en dat moet ook blijven. Maar wat je op die dag doet, dat kan helemaal veranderen. Dan ga je nadenken over de vraag: wat creëer ik nu eigenlijk in die uren dat mensen bij ons op bezoek zijn? En wat doe ik met het feit dat die mensen bij ons zijn, en dat die dieren in onze tuin zijn, voor de wereld? Die wereld buiten Blijdorp wordt dan belangrijker dan de wereld binnen Blijdorp. Dat grijpt diep in!
Je moet gaan nadenken over je leiderschap, processen, structuren, geldstromen en je commerciële partnerships. Er komen vragen als “hoe” en “waar” en “met wie” en “wanneer”? Een enorme klus. Draagvlak bij de medewerkers is cruciaal, anders komt er niets tot stand. Maar het leuke hierbij is dat de meeste medewerkers heel graag willen bijdragen aan het oplossen van dit soort grote vraagstukken, als je maar laat zien dat een gezonde bedrijfsvoering kan samengaan met de wereld verbeteren. En wij gaan hierbij uit van de expertise van de medewerkers zelf, daar luisteren wij naar. Ik zie ook dat het allemaal met veel plezier en passie gebeurt. Je gaat immers toch wel van een dierentuin die veel bezig is met zichzelf en het aantrekken van bezoekers naar een organisatie die een wezenlijke bijdrage levert aan de wereld.’
De medewerker als belangrijkste stakeholder
Sinds 2022 loopt de interne campagne “Durf te brullen”. Deze is bedoeld om medewerkers over de transitie te informeren en hen daarin een stem te geven. Sindsdien houdt Ottjes wekelijks spreekuur: haar deur staat dan open voor medewerkers die hun vragen, ideeën en zorgen over de missieverandering kunnen delen.
Van Zoelen ziet overeenkomstige dynamieken bij alle organisaties die hij in dergelijke trajecten adviseert. ‘Elke verandering, ook bij printmediabedrijven, vraagt leiderschap. De vragen van medewerkers gaan vaak over het hoe: blijft mijn baan hetzelfde, moet ik in nieuwe teams gaan samenwerken, hoe ga ik om met kritische partners of klanten? Wij zien bij Blijdorp dat de organisatie nu – twee jaar na de missieverandering – soms al grote stappen maakt, maar vooral heel veel kleine stapjes. Dat is prima. Gemiddeld duurt het vijf jaar voordat een missieverandering substantiële resultaten oplevert. Maar ik merk dat gesprekken tussen medewerkers al anders worden.’
Concrete acties buiten Blijdorp
Concreet is er in korte tijd toch al veel bereikt, aldus Ottjes. ‘Na de missieverandering in 2022 hebben we er een jaar over gedaan om het Masterplan 2050 op te stellen: de bijbel van Blijdorp. Op 1 november 2023 werd het gelanceerd. Toen maakten wij ook naar de buitenwereld bekend dat wij wereldwijd als eerste dierentuin willen veranderen in een impactorganisatie die gaat voor soortbehoud en natuurherstel. In dat Masterplan 2050 staan onze doelen, hoe en wanneer we daar komen, en we hebben die doelen meetbaar gemaakt. Die doelen zijn bovendien met de gehele organisatie opgesteld, want de grootste stakeholder is de medewerker. Als de doelen intern niet worden gedragen, dan gaat het extern ook niet lukken.
Wij hebben onszelf vijf jaar de tijd gegeven: op 1 november 2028 willen wij een natuurherstelorganisatie zijn. Elk jaar organiseren wij een Impact Day. Daarmee rapporteren wij onze voortgang richting 2028. In november 2024 hielden wij onze eerste Impact Day, met een uitgebracht Impact Report. Er bestaat geen certificering of afvinklijst voor een impactorganisatie. Je moet dus zelf dingen doen en jezelf bewijzen. Wereldwijd intensiveren wij onze inspanningen voor natuurherstel. Voorbeelden? In ons eerste officiële impactjaar realiseerden wij in Bonaire een viskweeksysteem om de lokale visstand te redden. En in India werken we aan een unieke tool om de genetische gezondheid van Aziatische olifanten te monitoren en in kaart te brengen.’
Hoe het publiek reageert
Zonder publiek geen diergaarde. Hoe reageert dat publiek, nu Blijdorp de bezoekersbeleving langzaam kantelt van entertainment naar edutainment? Ottjes: ‘Wij gaan niet voor doelgroepen, maar voor volggroepen. Wij hebben doelbewust en uit volle overtuiging gekozen voor deze nieuwe missie en nodigen iedereen uit: doe met ons mee! Die nieuwe missie wordt al opgemerkt: wij deden een nulmeting naar het imago van Blijdorp. Onlangs, een jaar later, herhaalden wij die meting en scoorden wij enkele procentpunten hoger qua natuurbehoud. Overigens zijn wij zeker bezoekers verloren door onze koerswijziging. Je kunt ook nooit iedereen tevreden stellen. Maar wij hebben een keuze gemaakt voor de toekomst en daarmee ook veel nieuwe bezoekers kunnen omarmen. En wat blijkt: die mensen omarmen ons ook, want ze komen gemiddeld vaker terug.’
Van sponsoren naar partners
Blijdorp genereert ook veel inkomsten uit sponsoren en partners. Van de externe partners stopte maar een heel klein deel met sponsoring vanwege de koerswijziging. Maar vooral vanuit het mkb ziet Ottjes juist veel bedrijven aanhaken. ‘Samen met hen zorgen wij voor wereldwijd natuur- en soortherstel. Die uitnodiging maakt ons gesprek met een partner of een gesprek over een donatie makkelijker. Wij vragen niet meer alleen steun, maar geven ook terug.’
Van Zoelen herkent deze beweging. ‘Wij zien overal een tendens van sponsorship naar partnership. Ineens is Blijdorp een oplossing voor de impactvragen die ook partners hebben. Ook die partners willen naar “net zero”, “klimaatpositief”, “sociaal positief”, etc, misschien ook wel extra daartoe gedreven door bijvoorbeeld de nieuwe CSRD-wetgeving, de Corporate Sustainability Reporting Directive. Nu kun jij als partner met Blijdorp samenwerken op doelen die ertoe doen voor Blijdorp, maar die ook hoge ogen gooien bij jouw eigen klanten, medewerkers en investeerders. Bedrijven zijn dan ineens niet meer alleen aan het sponsoren, maar werken samen aan een wereld waar wij allemaal in willen leven. Dat is een fundamentele sprong vooruit.’
Blijdorp werkt met Sign Again
Met Edutainment (educatie op een inspirerende manier) wil Diergaarde Blijdorp bezoekers laten zien hoe zij kunnen bijdragen aan natuurherstel wereldwijd. Deze verandering vraagt om nieuwe milieuvriendelijke printoplossingen. Het Rotterdamse RRG Design is de vaste signingpartner en zet steeds vaker Sign Again in: een innovatief circulair plaatmateriaal gemaakt van snijafval en gebruikte spandoeken. Hierdoor heeft het de laagst mogelijke ecologische voetafdruk en vormt afval de basis van een nieuw product.
Gerben Edens, directeur RRG Design, benadrukt het belang van milieuvriendelijke alternatieven: ‘Als signmaker ben ik mij bewust van de impact van print op het milieu. Ik wil mijn klanten daarom adviseren over duurzame oplossingen. Veel bedrijven zoeken ook naar milieuvriendelijke alternatieven. Diergaarde Blijdorp is een perfect voorbeeld. Mijn advies aan andere printprofessionals? Wacht niet af, maar innoveer, verras je klanten en maak zo je bedrijf toekomstbestendig. En ook niet onbelangrijk: moeder aarde heeft het hard nodig.
Over Blijdorp en natuurherstel
Blijdorp is als 167-jarige dierentuin structureel betrokken bij natuurherstel en soortbehoud. Als stamboekhouder van tien bedreigde dier- en plantsoorten - bijvoorbeeld de Aziatische olifant en de rode panda - houdt Blijdorp samen met andere dierentuinen reservepopulaties in stand. Ook werkt Blijdorp aan natuurherstel en educatie van lokale bevolkingen in de oorspronkelijke leefgebieden, om weer dieren in die leefgebieden uit te zetten. Wat door de recente missiewijziging verandert, is dat Blijdorp haar inspanningen voor natuur- en soortherstel intensiveert, en dat het haar bezoekers, sponsoren en partners in dat verhaal betrekt.
Toekomstbestendig ondernemerschap
Probo staat voor iets wat veel groter is dan print. Hét productiehuis dat toekomstbestendig ondernemerschap in print faciliteert. Daarom voorziet Probo je van een reeks artikelen en interviews van experts die spreken over ondernemerschap, creativiteit, positieve impact en toekomst. Zodat jij als printprofessional succesvol kunt ondernemen. Op Printing Wonderland tijdens Visualize Expo (25 - 27 maart) werd er in The Greenhouse ook aandacht besteed aan de casus Diergaarde Blijdorp: samen met de keten de toekomst van print neerzetten en duurzaam steden aankleden.
Foto boven: Voor de missieverandering van Diergaarde Blijdorp werkt chief marketing officer Carolien Ottjes nauw samen met Joris van Zoelen (Adviesbureau Synergie).
Tekst: Wim Danhof / Fotografie: Pim Ras
Wil jij het gedrukte PRINTmatters magazine ook ontvangen? Neem een proefabonnement en kies voor nalevering.
