Bladen in braille
Tijdschrift Runner’s World beleefde een unicum toen het de cover vorig jaar van braille voorzag. Natuurlijk beschikt de doelgroep van blinden en slechtzienden al langer over magazines die compleet zijn uitgevoerd in het door puntjes gekenmerkte schrift, maar op de cover is toch iets anders. Hoe zit dat precies? En welke ontwikkelingen kent braille nog meer?
Voor het nummer Blind Vertrouwen van hardlooptijdschrift Runner’s World was het productieproces iets langer en ingewikkelder dan normaal. De cover moest worden voorzien van braille. En dat had wat voeten in de aarde. ‘Het was eerst en vooral de vraag of het kón’, zegt Imo Muller, die marketing director is bij het blad. ‘Gelukkig was onze drukker direct enthousiast. Nadat we een proef-cover hadden ingeleverd, gingen we testen. Uiteindelijk heeft hij braille aangebracht met behulp van een extra laag op het papier. Daarmee waren we het eerste magazine in Nederland met braille op de cover. Zowel de coverteksten als de achterkant hebben we voorzien van dit schrift.’
De bewuste braille ontstond door UV-lak in druppeltjes aan te brengen. Daarnaast werd er voor de cover en 2 artikelen van de speciale editie gekozen voor een ander lettertype. Hyperlegible, om precies te zijn, dat dankzij een grotere spatiëring ook leesbaar is voor een deel van de slechtzienden.
Het proces
De cover met braille genereerde dan ook de nodige aandacht. Toch is een druppeltechniek met lak niet de manier waarop braille doorgaans tot stand komt. Brailleleesmaterialen van papier worden vervaardigd met speciale brailleprinters. Zoals bij de CBB. Deze producent krijgt (publieks)tijdschriften aangeleverd van de betreffende uitgevers en transformeert die naar braille-exemplaren.
‘We zetten de bestanden die we krijgen aangeleverd om naar ons XML-programma en ontdoen de tijdschriftartikelen van niet-relevante afbeeldingen. Vervolgens worden ze geconverteerd naar een braillebestand en naar de printer gezonden. Speciale pennetjes in de printer zorgen voor de puntjes waaruit braille bestaat’, beschrijft Andrea Haklander, manager braille & reliëf bij de CBB, het proces in een notendop. Doordat één pagina tekst van A4-formaat voor zienden in braille al gauw drie pagina’s wordt én doordat er voor braille gebruik wordt gemaakt van 160-grams papier, kan een tijdschrift als Libelle wel 20 centimeter dik zijn.
Bibliotheekservice
De CBB is de producent van de braillebladen voor Passend Lezen. Dit is een bibliotheekservice die leesmaterialen aanbiedt aan blinden en slechtzienden. De bibliotheek heeft 46 tijdschriften in braille in de collectie. ‘Hieronder vallen reguliere kioskbladen zoals 100% NL Magazine, 360 Magazine en bijvoorbeeld Plus Magazine, maar ook redactiebladen die apart worden samengesteld. Lezers sluiten hiervoor een abonnement af. Libelle is een van de braille bladen met de meeste abonnees’, vertelt marketingmedewerker Sylvia Krijnen. Net zoals het voor de ziende mens fijn kan zijn om af en toe met een fysiek tijdschrift op de bank te duiken, worden ook braillemagazines van papier volgens haar gewaardeerd.
Braille via de laptop
Ook in de wereld van braille zijn er natuurlijk de nodige ontwikkelingen. In de markt van brailleleesmaterialen spelen soortgelijke bewegingen als in die van het ‘zwartschrift’, de term die ook wel wordt gebezigd voor teksten voor zienden. Zo heeft de digitalisering ook hier gevolgen voor de manier waarop er wordt gelezen. ‘Ook braille wordt digitaler. Een grote groep maakt gebruik van een brailleleesregel. Met dit apparaatje zijn digitale tekstdocumenten te vertalen naar braille. Je sluit het aan op laptop, tablet of telefoon’, vertelt Haklander.
Luisteren
Daarnaast zijn de mogelijkheden om naar tekst te luisteren (in plaats van te lezen) in de loop der jaren danig uitgebreid. Diezelfde digitalisering bracht tekst-naar-spraakinstellingen op smartphones, waarmee de luisteroptie zich letterlijk in de broekzak van blinden en slechtzienden bevindt. Maar er zijn ook andere manieren om naar tijdschriftartikelen te luisteren. Bibliotheekservice Passend Lezen biedt bijvoorbeeld de dienst Audiolezen aan, waarmee niet alleen boeken maar ook tijdschriften in gesproken vorm kunnen worden beluisterd via een speciale app.
‘Veel blinden en slechtzienden vinden het ook weleens fijn om naar een verhaal of artikel te luisteren terwijl ze tegelijkertijd iets anders doen. In het algemeen zijn leesmaterialen die speciaal zijn ingesproken wat toegankelijker dan wanneer je op je telefoon tekst vertaalt naar spraak’, zegt Krijnen. Inmiddels wordt er volgens haar door de doelgroep meer geluisterd naar tekst dan dat er braille wordt gelezen. Ook Haklander signaleert deze ontwikkeling.
Print vs online
Is braille daarmee ten dode opgeschreven? Dat zeker niet, menen allebei. Al was het maar omdat kinderen met een visuele beperking in het speciaal onderwijs nog steeds braille leren, zoals Haklander opmerkt, en dit nodig hebben om te kunnen leren schrijven. En ook in papiervorm heeft het wel degelijk bestaansrecht, voegt Krijnen toe: ‘Het voordeel van braille lezen op papier is dat je als lezer snel kan voelen waar het volgende hoofdstuk of de volgende paragraaf begint, zoals een blinde collega van me aangeeft. Oftewel: papier biedt meer overzicht. Een ander pluspunt van braille lezen in de bredere zin is dat je kennis over de schrijfwijze van woorden up-to-date blijft.’
Ook kunnen de verschillende vormen elkaar versterken. Bij de CBB signaleren ze de laatste tijd een stijgende vraag naar bijzondere en luxe pakketten waarin alle verschijningsvormen van een boek zijn opgenomen: audio, braille én zwartschrift. Haklander: ‘Het kan heel leuk en nuttig zijn als een bijzonder product, zoals een mooi kinderboek, tegelijkertijd door zowel mensen met een visuele beperking als zienden kan worden gelezen.’
Geslaagde cover-actie
Iedereen moet kunnen hardlopen, vinden ze bij Runner’s World. Met het themanummer en de bijzondere cover vroegen de makers aandacht voor stichting Running Blind, die meer mensen met een visuele beperking wil laten sporten. Na de actie van Runner’s World hebben 70 mensen zich aangemeld als buddy voor slechtzienden zodat zij ook kunnen hardlopen, laat Muller weten.
Tekst: Marjolein Straatman
Krijg jij PRINTmatters magazine al in de bus?
